Беларуская крытыка і літаратурная навука

ў другой палове 1950-х -- 1990-я гады

Пытанні

1. Агульная характарыстыка развіцця крытыкі і літаратуразнаўства ў другой палове 1950-х – 1990-я гг.

2. Фундаментальныя абагульняючыя даследаванні і даследаванні сінкрэтычнага характару ў беларускім літаратуразнаўстве другой паловы ХХ ст.

3. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне паэзіі.

4. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне прозы.

5. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне драматургіі.

6. Беларуская тэксталогія другой паловы ХХ ст. Найбольш значныя дасягненні беларускага літаратуразнаўства ў галіне практычнай тэксталогіі.

7. Пісьменніцкая крытыка ў літаратурным працэсе на Беларусі ў другой палове ХХ ст.

8. Перыядычныя выданні Беларусі другой паловы ХХ ст. (газеты, часопісы, альманахі і інш.) з літаратурна-крытычным і літаратуразнаўчым складнікам.

9. Вывучэнне гісторыі развіцця беларускага літаратуразнаўства і крытыкі. Дзейнасць М.І. Мушынскага як буйнейшага даследчыка гісторыі беларускага літаратуразнаўства і крытыкі.

10. Працы выкладчыкаў ГДУ імя Ф. Скарыны ў актыве беларускага літаратуразнаўства другой паловы ХХ ст.

Літаратура

Гніламёдаў У. Ці ёсць будучыня ў літаратуразнаўства? // Полымя.— 1997.— №1.

Мушынскі М. Крытыка і літаратуразнаўства // Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя: У 4 т . Т. 3-4. — Мн., 2001-2003.

Уводзіны ў літаратуразнаўства. Хрэстаматыя / Пад рэд. М.А. Лазарука.— 2-е выд., дапр. і дап.— Мн., 1991.

Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т.— Мн., 1984–1988.— Т. 1– 5.

1. Агульная характарыстыка развіцця крытыкі і літаратуразнаўства ў другой палове 1950-х – 1990-я гг.

У канцы 1950-х – пачатку 1960-х гг. быў зроблены своеасаблівы прарыў у стварэнні цэласнай карціны развіцця нашай літаратуры ад яе зараджэння і да пачатку 60-х гг. ХХ ст. Гэта выявілася ў першую чаргу ў напісанні і выданні чатырохтомнай гісторыі беларускай літаратуры (Гісторыя беларускай савецкай літаратуры. Т. 1–2.— Мн., 1965–1966; Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры. Т. 1–2.— Мн., 1968–1969). З’яўленне дадзенага даследавання, якое, калі меркаваць з пазіцый сённяшняга дня, не пазбаўлена недахопаў, стала вельмі важнай падзеяй у беларускай літаратурнай навуцы. Упершыню нацыянальны гісторыка-літаратурны працэс быў раскрыты да­волі поўна і ўсебакова, у самых галоўных і вызначальных прая­вах разгледжана творчасць буйнейшых беларускіх пісьменнікаў.

Дадзеная, ды і пазнейшыя працы абагульняючага характару, аб якіх будзе сказана крыху ніжэй, не маглі ўзнікнуць на пустым месцы. Адпаведная база, даволі трывалы падмурак для выра­шэння гэтай, без сумнення, звышзадачы былі закладзены паспя­ховым прымяненнем новых форм і метадаў даследавання, выву­чэннем асобных галін і раздзелаў літаратуры, яе родаў, відаў, жанраў і г. д.

З канца 1950-х гг. беларуская літаратура пачала разглядацца ў параўнальным і тыпалагічным планах, што знайшло адлюстра­ванне ў працах В. Івашына, Р. Ларчанкі, А. Лойкі, С. Александровіча, А. Мальдзіса, П. Ахрыменкі, Н. Перкіна, Э. Мартынавай, У. Казбярука, В. Гапавай і шэрагу іншых вучоных. Нацыянальнае прыгожае пісьменства смела ўводзіцца ва ўсесаюзны, славянскі, еўрапейскі, а часам і сусветны літаратурны кантэкст. Асабліва многа ў гэтым накірунку зрабіў А. Адамовіч. Яшчэ адным таленавітым вучоным і крытыкам В. Каваленкам было даволі заканамерна і своечасова пастаўлена пытанне аб літаратурных узаемасувязях і ўплывах ва ўмовах паскоранага развіцця нашай літаратуры ў ХІХ – пач. ХХ стст.

К пачатку 1960-х гг. у беларускім літаратуразнаўстве склаўся і пачаў даволі паспяхова развівацца і ўдасканальвацца такі дас­ледчыцкі жанр, як гісторыя станаўлення і развіцця пэўных родаў, відаў і жанраў. Пра гэта сведчаць калектыўныя працы «Беларуская савецкая проза: Апавяданне і нарыс» (1971) і «Беларуская савецкая проза: раман і аповесць» (1971), манаграфіі «Беларускі раман: станаўленне жанру» (1961) А. Адамовіча, «Беларускі раман: гады 70-я» (1981) П. Дзюбайлы, «Станаўленне беларускай паэмы» (1968) і «Беларуская паэма ў другой палавіне ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя» (1970) М. Лазарука, «Беларуская каме­дыя» (1979) Я. Усікава, «Беларуская драматургія (дакастрычніцкі перыяд)» (1961) і «Беларуская савецкая драматургія. 1917–1932» (1968) А. Семяновіча і інш. Развіццё беларускай паэзіі ХХ ст. грунтоўна даследуецца ў шэрагу прац У. Гніламёдава, прозы — В. Каваленкі. Старажытная беларуская літаратура ў асноўных яе накірунках і праявах разглядаецца ў працах А. Коршунава і В. Чамярыцкага. У многім па-новаму за­ставіў паглядзець на нашую нацыянальную літаратуру ХVІІ–ХVІІІ стст. А. Мальдзіс, а на беларускую драматургію ХХ ст. — С. Лаўшук.

Даволі паспяхова вывучаецца нашым літаратуразнаўствам і шэраг тэарэтычных праблем. Аб гэтым сведчаць кнігі «Традыцыі і на­ватарства» (1972) У. Гніламёдава, «Шляхі беларускага вершаскладання» (1973) М. Грынчыка, «Структура твора: рух сюжэтна-кампазіцыйных форм» (1978) В. Жураўлёва, «Беларускі сва­бодны верш» (1984) А. Кабаковіч, «Міфа-паэтычныя матывы ў белару­скай літаратуры» (1981) В. Каваленкі, «Мастацкая дэталь у літаратурным творы» (1977) Э. Мартынавай, «Сюжэт, кампазіцыя, характар: аб прозе Кузьмы Чорнага» (1981) А. Пяткевіча, «Характар, стыль, дэталь» (1965) Р. Шкрабы і шэраг іншых.

Практычна па кожнаму больш-менш значнаму пісьменніку нашай літаратуры ёсць спецыяльнае навуковае ці навукова-па­пулярнае даследаванне. У асобныя галіны нацыянальнага літаратуразнаўства аформіліся скарыназнаўства, купалазнаўства, коласазнаўства, багдановічазнаўства.

Новым для беларускага літаратуразнаўства стала даследаванне сувязей нацыянальнага прыгожага пісьменства з іншымі формамі грамадскай свядомасці і відамі мастацкай творчасці. У якасці прыкладаў можна прывесці манаграфіі Л. Гараніна «Философские искания в белорусской литературе» (1984) і С. Лаўшука «На драматургічных скрыжаваннях» (1990).

Неабходна адзначыць прыкметна ўзросшы ўзровень белару­скай тэксталогіі. Аб гэтым сведчыць выданне ўжо трэццяга, больш поўнага ў параўнанні з папярэднімі, збору твораў Я. Купалы. Двойчы выдаваліся зборы твораў Я. Коласа і М. Багдановіча. Сёння мы маем таксама зборы твораў М. Гарэцкага, К. Чорнага, К. Крапівы, І. Мележа, М. Лынькова, П. Броўкі, М. Танка, В. Быкава, А. Макаёнка, а так­сама цэлага шэрагу іншых беларускіх пісьменнікаў. Робяцца спробы тэарэтычнага абагульнення вопыту практычнай дзейнасці тэкстолагаў, аб чым сведчыць зборнік «Пытанні тэксталогіі бела­рускай літаратуры» (1982). Вельмі шмат для развіцця белару­скай тэксталогіі, вывядзення яе на якасна новы ўзровень зрабіў сектар тэксталогіі Інстытута літаратуры імя Я. Купалы НАН Беларусі начале з вядомым вучоным, членам-карэспандэнтам НАН Беларусі М. Мушынскім. Практычна ўсе з названых вышэй збораў твораў пісьменнікаў былі падрыхтаваны супрацоўнікамі гэтага сектара.

Здабытак калектыўнай працы беларускіх філолагаў і мастацтвазнаўцаў, кніга, без якой сёння нельга ўявіць нацыянальную навуку, культуру і асвету, — пяцітомная «Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі» (1984–1988).

Вельмі шмат карпатлівай пошукавай і сістэматызуючай працы прароблена беларускімі літаратуразнаўцамі падчас падрыхтоўкі да выдання шасцітомнага «Біябібліяграфічнага слоўніка беларускіх пісьменнікаў» (1992–1995) — кнігі надзвычай патрэбнай і карыснай усім, хто даследуе літаратуру Беларусі альбо сур’ёзна цікавіцца ёю. У падрыхтоўцы да выдання «Біябібліяграфічнага слоўніка беларускіх пісьменнікаў» (і не толькі, заўважым, гэтай, а і шэрагу іншых фундаментальных прац) прымалі ўдзел не толькі прадстаўнікі акадэмічнай навукі, а і даволі шматлікі атрад літаратуразнаўцаў вышэйшых навучальных устаноў рэспублікі. Сярод іх, акрамя ўжо некаторых названых вышэй, хацелася б адзначыць Дз. Бугаёва, Н. Гілевіча, У. Калесніка, Л. Корань, В. Рагойшу, А. Рагулю, В. Шынкарэнка, І. Штэйнера і інш.

Плённа даследуюцца сувязі беларускай літаратуры з прыгожым пісьменствам іншых народаў, у першую чаргу суседніх, славянскіх. Пэўны ўклад у распрацоўку гэтай праблематыкі ўнеслі П. Ахрыменка, А. Лойка, Н. Гілевіч. Самым жа значным даследаваннем у дадзеным накірунку з’яўляюцца чатырохтомныя «Нарысы па гісторыі беларуска-рускіх літаратурных сувязей» (1993–1995), падрыхтаваныя супрацоўнікамі Інстытута літаратуры імя Я. Купалы НАН Беларусі.

Літаральна на рубяжы тысячагоддзяў убачылі свет чатырохтомная «Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя» і двухтомная “Гісторыя беларускай літаратуры ХІ – ХІХ стст.”. Гэта самае грунтоўнае на сённяшні дзень даследаванне па гісторыі развіцця нацыянальнага прыгожага пісьменства. Яно яшчэ раз засведчыла сталасць і значны навуковы патэнцыял беларускага літаратуразнаўства.

2. Фундаментальныя абагульняючыя даследаванні і даследаванні сінкрэтычнага характару ў беларускім літаратуразнаўстве другой паловы ХХ ст.

Да фундаментальных абагульняючых даследаванняў другой паловы ХХ ст. неабходна найперш за ўсё аднесці наступныя працы:

- “Гісторыя беларускай савецкай літаратуры: У 2-х т. Т.1-2. Мн., 1964-1965”; “Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры: У 2-х т. Т.1-2. Мн., 1968-1969”.

- “История белорусской дооктябрьской литературы. Мн., 1977”, “История белорусской советской литературы. Мн., 1977”.

- “Гісторыя беларускага тэатра: У 3 т. Мн., 1983-1987. Т.1-3”.

- “Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5 т. Т. 1-5. Мн., 1984-1988”.

- “Беларускія пісьменнікі: біябібліяграфічны даведнік: У 6 т. Т. 1-6. Мн., 1992-1995”.

- “Гісторыя беларускай літаратуры ХХ стагоддзя: У 4 т. Мн., 1999-2003. Т. 1-4”.

- “Гісторыя беларусай літаратуры ХІ - ХІХ стст.: У 2 т. Мн., 2006-2007. Т. 1-4” (Праца выйшла ў пачатку ХХІ ст., але задумвалася і ў асноўным ажыццяўлялася на рубяжы стагоддзяў).

- “Нарысы па гісторыі беларуска-рускіх літаратурных сувязей: У 4 т. Мн., 1993-1996. Т.1-4”.

- “Тэатральная Беларусь: Энцыклапедыя: У 2 т. Мн., 2002–2003. Т. 1–2”.

- “Янка Купала: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1986”.

- “Францыск Скарына і яго час: Энцыклапедычны даведнік. Мн., 1990”.

Да даследаванняў сінкрэтычнага характару другой паловы ХХ ст. неабходна найперш за ўсё аднесці наступныя працы:

- Андраюк С. А. Традыцыі і сучаснасць. — Мн., 1981.

- Гарадніцкі Я. А. Мастацкі свет беларускай літаратуры ХХ стагоддзя. — Мн., 2005.

- Каваленка В. Міфапаэтычныя матывы ў беларускай літаратуры. — Мн., 1981.

- Казбярук У. М. Рамантычны пошук: Назіранні над бел. рамантызмам пачатку ХХ ст. — Мн., 1983.

- Кісялёў Г. Сейбіты вечнага. Мн., 1963.

- Конан У. Ля вытокаў самапазнання: Станаўленне духоўных каштоўнасцей і фальклор. — Мн., 1989.

- Лявонава Е. А. Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і еўрапейскі літаратурны вопыт: Дапам. для студэнтаў філал. фак. — Мн., 2002.

- Лявонава Е. А. Плыні і постаці: З гісторыі сусветн. літ. другой паловы ХІХ — ХХ стст. — Мн., 1998.

- Мальдзіс А.І. Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры ХVІІ стагоддзя. Мн., 1982.

- Мальдзіс А.І. На скрыжаванні славянскіх традыцый: Літаратура Беларусі пераходнага перыяду (другая палавіна ХУІІ -- ХУІІІ ст.). Мн., 1980.

- Мальдзіс А.І. Падарожжа ў ХІХ ст. Мн., 1969.

- Рагойша В. Тэорыя літаратуры ў тэрмінах. — Мн., 2000.

- Тычына М. Карані і крона: Фальклор і літ. — 2-е выд. — Мн., 2002.

- Шкраба Р. Моваю вобразаў: Выбранае. — Мн., 1989.

- Ярош М. Р. Янка Купала і Якуб Колас: Параўнальны аналіз творчасці. — Мн., 1988.

3. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне паэзіі.

- Арочка М. Максім Танк: Жыццё ў паэзіі. — Мн., 1984.

- Арочка М.М. Беларуская савецкая паэма. Мн., 1979.

- Багдановіч І. Э. Авангард і традыцыя: Бел. паэзія на хвалі нац. адраджэння. — Мн., 2001.

- Багдановіч І. Э. Янка Купала і рамантызм. — Мн., 1989.

- Бечык В. Прад высокаю красою… Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1984.

- Бечык В. Шлях да акіяна: Кн. пра паэзію А. Куляшова. — Мн., 1981.

- Бярозкін Р. Аркадзь Куляшоў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1978.

- Бярозкін Р. Паэзія — маё жыццё: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1989.

- Бярозкін Р. Пімен Панчанка: Крытыч.-біягр. нарыс. — Мн., 1968.

- Бярозкін Р. Свет Купалы. Звенні: Літ. крытыка: Выбр. — Мн., 1981.

- Бярозкін Р. Чалавек напрадвесні: Расказ пра Максіма Багдановіча. — Мн., 1986.

- Гілевіч Н.С. Акрыленыя рэвалюцыяй (Паэзія "Маладняка"). Мн., 1962.

- Гніламёдаў У. Ад даўніны да сучаснасці: Нарыс пра беларус. паэзію. — Мн., 2001.

- Гніламёдаў У. В. Сучасная беларуская паэзія: Творчая індывідуальнасць і літ. працэс. — Мн., 1983.

- Гніламёдаў У. В. Янка Купала: Жыццё і творчасць. — Мн., 2002.

- Грынчык М. Аркадзь Куляшоў: Крытыч.-біягр. нарыс. —Мн., 1964.

- Грынчык М. М. Фальклорныя традыцыі ў беларускай дакастрычніцкай паэзіі. — Мн., 1969.

- Грынчык М. Максім Багдановіч і народная паэзія. — Мн., 1963.

- Кабаковіч А.К. Беларускі свабодны верш. — Мн., 1984.

- Калеснік У. Ветразі Адысея: У. Жылка і рамантыч. традыцыя ў бел. паэзіі. — Мн., 1977.

- Калеснік У. Максім Танк: Нарыс жыцця і творчасці. Мн., 1981.

- Калеснік У. Паэзія змагання: Максім Танк і заходнебеларуская літаратура. — Мн., 1959.

- Лазарук М. А. Беларуская паэма ў другой палавіне ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1970.

- Лазарук М. А. Пімен Панчанка: Літ.-крытыч. нарыс. — Мн., 1959.

- Лазарук М.А. Станаўленне беларускай паэмы. Мн., 1968.

- Лойка А. А. “Новая зямля” Якуба Коласа: Вытокі, веліч, хараство. — Мн., 1961.

- Лойка А. А. Беларуская паэзія пачатку ХХ стагоддзя. — Мн., 1972.

- Лойка А. Максім Багдановіч. — Мн., 1966.

- Мішчанчук М. І. Беларуская савецкая паэзія 20—30-х гадоў. — Мн., 1988.

- Мішчанчук М. І. Ёсць у паэта свой аблог цалінны: Жанрава-стылявая разнастайнасць сучас. беларус. лірыкі. — Мн., 1992.

- Навуменка І. Я. Янка Купала. 2-е выд., дап. Мн., 1980.

- Навуменка І. Я. Максім Багдановіч. — Мн., 1997.

- Навуменка І. Я. Якуб Колас: Духоўны воблік героя. — 2-е выд., дапрац. і перапрац. — Мн., 1981.

- Навуменка І.Я. Змітрок Бядуля. Мн., 1995.

- Навуменка І.Я. Якуб Колас: Духоўны воблік героя. 2-е выд. Мн., 1981.

- Стральцоў М. Загадка Багдановіча. — Мн., 1969.

- Тарасюк Л. К. Мастацкія кірункі і плыні ў беларускай паэзіі ХІХ — пачатку ХХ стст. — Мн., 1999.

- Кісялёў Г. Загадка беларускай «Энеіды». Мн., 1966.

- Рагойша В. Паэтыка Максіма Танка. — Мн., 1968.

4. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне прозы.

- Адамович А. Ничего важнее: Соврем. пробл. воен. прозы. — 2-е изд. — Мн., 1987.

- Адамович А. Война и деревня в современой литературе. Мн., 1982.

- Адамовіч А. “Браму скарбаў сваіх адчыняю...” — Мн., 1980.

- Адамовіч А. М. Маштабнасць прозы: Урокі творчасці Кузьмы Чорнага. — Мн., 1972.

- Адамовіч Я. К. Гармонія абставін — гармонія душы: Бел. апавяданне 50—60-х гг. — Мн., 1998.

- Адамовіч А. Беларускі раман: Станаўленне жанру. Мн., 1961.

- Беларуская савецкая проза: Апавяданнне і нарыс. Мн., 1971.

- Беларуская савецкая проза: Раман і аповесць. Мн., 1971.

- Бугаёў Д. Васіль Быкаў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1987.

- Бугаёў Д. Вернасць прызванню: Творчая індывідуальнасць I. Мележа. — Мн., 1977.

- Бугаёў Д. Максім Гарэцкі. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мн., 2003.

- Грамадчанка Т. К. Жывая памяць народа: Нарыс творчасці І. Чыгрынава. — Мн., 1984.

- Грамадчанка Т. К. Перад праўдай высокай і вечнай: Бел. проза сёння. — Мн., 1991.

- Дасаева Т. М. Пошукі героя: З вопыту бел. прозы 20-х гг. — Мн., 1993.

- Дзюбайла П. К. Беларускі раман: Гады 70-я. — Мн., 1982.

- Дзюбайла П. К. Праблемы стылю ў сучаснай беларускай прозе. — Мн., 1973.

- Дзюбайла П. Панарама сучаснай беларускай прозы. — Мн., 1986.

- Драздова З. У. Майстэрства слова: Моўна-стылявыя асаблівасці “Палескай хронікі” І. Мележа. — Мн., 1993.

- Драздова З. У. Моўна-стылёвыя праблемы жанру 20-х гадоў: Партрэт. Пейзаж. — Мн., 2001.

- Жураўлёў В. П. Якуб Колас і паэтыка беларускага рамана. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мн., 2004.

- Жураўлёў В.П. У пошуку духоўных ідэалаў: На матэрыяле беларускай літаратуры ХІХ – пачатку ХХ стст. Мн., 2000.

- Каваленка В. А., Мушынскі М. І., Яскевіч А. А. Шляхі развіцця беларускай савецкай прозы. —Мн., 1972.

- Каваленка В. Вытокі. Уплывы. Паскоранасць. — Мн., 1975.

- Каваленка В. Жывое аблічча дзён: Літ.-крытыч. артыкулы. — Мн., 1979.

- Каваленка В. Іван Шамякін: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1980.

- Каваленка В. Покліч жыцця: Літ. крытыка. — Мн., 1987.

- Каваленка В. Прага духоўнасці: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1975.

- Кулешов Ф. И. Подвиг художника: Лит. путь И. Мележа. — Мн., 1982.

- Куляшоў Ф. І. Міхась Лынькоў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1979.

- Локун В. І. Маральна-філасофскія пошукі беларускай ваеннай і гістарычнай прозы, 1950—1960-я гг. — Мн., 1995.

- Макарэвіч А. М. Праблема жанравых мадыфікацый у беларускай прозе ХІХ — пачатку ХХ ст. — Магілёў, 1999.

- Марціновіч А. Іван Чыгрынаў: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1998.

- Пшыркоў Ю. С. Беларуская савецкая проза (20-я — пачатак 30-х гадоў). — Мн., 1960.

- Пяткевіч А. Сюжэт. Кампазіцыя. Характар: Аб прозе Кузьмы Чорнага. — Мн., 1981.

- Сінькова Л.Д. Беларуская проза ХХ стагоддзя: Дынаміка жанравых структур. Мн., 1996.

- Тычына М. Кузьма Чорны: Эвалюцыя мастацкага мыслення. — 2-е выд., выпр. і дап. — Мн., 2004.

- Тычына М. Час прозы: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1988.

- Чыгрын І. П. Крокі: проза “Узвышша”. Мн., 1989.

- Чыгрын І. П. Паміж былым і будучым: Проза Максіма Гарэцкага. — 2-е выд., выпр. —Мн., 2003.

- Чыгрын І. П. Рэальнае і магчымае: Проза Якуба Коласа. — Мн., 1991.

- Чыгрын І. П. Станаўленне беларускай прозы і фальклор. — Мн., 1971.

- Кісліцына Г.М. Лірычная мініяцюра як жанр беларускай літаратуры. Мн., 2000.

- Матрунёнак А. П. Псіхалагічная проза: Традыцыі і час. — Мн., 1988.

- Матрунёнак А. П. Псіхалагічны аналіз і станаўленне беларускага рамана. — Мн., 1975.

- Матрунёнак А. П. Псіхалагічны аналіз у сучасным беларускім рамане. — Мн., 1972.

5. Найбольш значныя даследаванні беларускага літаратуразнаўства 2-й пал ХХ ст. у галіне драматургіі.

- Васючэнка П. В. Беларуская літаратура ХХ стагоддзя і сімвалізм. — Мн., 2004.

- Васючэнка П. Драматургія і час. — Мн., 1991.

- Васючэнка П. Сучасная беларуская драматургія. — Мн., 2000.

- Васючэнка П.В. Драматургічная спадчына Янкі Купалы: Вопыт сучаснага прачытання. Мн., 1994.

- Лаўшук С. Кандрат Крапіва і беларуская драматургія. — 2-е выд. — Мн., 2002.

- Лаўшук С. С. На драматургічных скрыжаваннях. — Мн., 1989.

- Лаўшук С. С. Сучасная беларуская драматургія. — Мн., 1977.

- Лаўшук С.С. Станаўленне беларускай савецкай драматургіі (20-я – пачатак 30-х гг.). Мн., 1984.

- Сабалеўскі А. Беларуская савецкая драма. Кн. 1. Мн., 1969.

- Сабалеўскі А. Беларуская савецкая драма. Кн. 2. Мн., 1972.

- Сабалеўскі А. Кандрат Крапіва: Нарыс жыцця і творчасці. Мн., 1989.

- Семяновіч А. А. Гісторыя беларускай драматургіі: XIX — пачатак XX ст. — Мн., 1985.

- Семяновіч А. А. Гісторыя беларускай савецкай драматургіі: 1917—1955 гг. — Мн., 1990.

- Семяновіч А.А. Беларуская драматургія (дакастрычніцкі перыяд). Мн., 1961.

- Семяновіч А.А. Гісторыя беларускай савецкай драматургіі: 1917-- 1955 гады. Мн., 1990.

- Усікаў Я. Андрэй Макаёнак: Нарыс жыцця і творчасці. — Мн., 1984.

- Усікаў Я. Беларуская камедыя: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1979.

- Шаўлоўская М. Ф. Беларуская драматургія. — Мн., 1981.

6. Беларуская тэксталогія другой паловы ХХ ст. Найбольш значныя дасягненні беларускага літаратуразнаўства ў галіне практычнай тэксталогіі.

Беларуская тэксталогія другой паловы ХХ ст. мае напрацоўкі як у практычнай, так і тэарэтычнай частках.

Тэарэтычныя аспекты падсумаваны ў шэрагу прац, такіх, як “Выданне літаратурнай спадчыны -- важная навуковая і грамадская справа” Ю. Пшыркова, “Аддзел выданняў і тэксталогіі”і “Беларуская тэксталогія: Набыткі, праблемы” М. Мушынскага, “Беларуская тэксталогія” Т. Голуб і інш. Выйшаў зборнік “Пытанні тэксталогіі беларускай літаратуры” (1980).

Практычная дзейнасць беларускіх тэкстолагаў звязана з падрыхтоўкай да выдання кніг.

Значнай падзеяй у навуковым і грамадскім жыцці Беларусі другой паловы 1950-х -- 1960-х гг. стаў выхад першых навукова-каменціраваных збораў твораў Я. Купалы ў 6 тамах (1952—54; 1961—63) і Я. Коласа ў 12 тамах (1961—64). Былі выдадзены таксама Збор твораў Дуніна-Марцінкевіча (1958), Збор твораў Багдановіча (т. 1—2, 1968), «Хрэстаматыя па старажытнай беларускай літаратуры» (1959, скл. А. Коршунаў), «Александрыя» (1962), «Прадмовы і пасляслоўі» Ф. Скарыны (1969), «Творы» Ф. Багушэвіча (1967).

Пошук архіўных матэрыялаў і гісторыка-літаратурных звестак, удасканаленне методыкі тэксталагічнага аналізу і каменціравання тэксту твораў спрыяльна адбіліся на падрыхтоўцы больш поўных Збораў твораў: Я. Кулалы ў 7 т. (1972—76) і Я. Коласа ў 14 т. (1972—78). Пашырылася і кола пісьменнікаў, чыя творчая спадчына стала прадметам увагі тэкстолагаў: выйшлі першы навук.-каменціраваны Збор твораў К. Чорнага ў 8 т. (1972—75), «Выбраныя творы» М. Гарэцкага ў 2 т. (1973), «Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасці» (1975), аднатомныя «Творы» Цёткі (1976), «Выбраныя творы» Ядвігіна Ш. (1976), «Творы» К. Каганца (1979).

У сувязі з неабходнасцю далейшай актывізацыі тэксталагічнай работы ў 1979 на аснове тэксталагічнай групы Інстытута літаратуры імя Я. Купалы АН БССР створаны сектар выданняў і тэксталогіі, які ўзначаліў М.І. Мушынскі. У 1980-я гг. дзякуючы намаганням супрацоўнікаў гэтага сектара былі выдадзены першыя навук.-каменціраваныя шматтомныя Зборы твораў I. Мележа ў 10 т. (1979—85), М. Лынькова ў 8 т. (1981—85), М. Гарэцкага ў 4 т. (1984—86), П. Пестрака ў 5 т. (1984—86), 3. Бядулі, П. Броўкі і інш., а таксама аднатомнікі Г. Леўчыка (1980), Я. Дылы (1981), В. Каратынскага (1981), У. Галубка (1983), Дуніна-Марцінкевіча (1984), С. Палуяна (1986), «Помнікі мемуарнай літаратуры Беларусі XVII ст.» (1983) і інш.

Працавалі беларускія тэкстолагі ў гэты час і, так бы мовіць, на небеларускага чытача (Зборы твораў Я. Купалы (т. 1—3, 1982—83) і Я. Коласа (т. 1—4, 1982—83) у перакладзе на рус. мову), а таксама ў складзе агульнасаюзных калектываў (32-ы (1975) і 35-ы (1980) тамы Поўнага збору рускіх летапісаў).

Шмат зроблена беларускімі тэкстолагамі, і найперш у Акадэаіі навук, на рубяжы ХХ-ХХІ стст.: падрыхтаваны да выдання кнігі шэрагу “вернутых” пісьменнікаў (Л. Калюгі, С. Баранавых, В. Маракова, А. Гаруна, Я. Пушчы, В. Ластоўскага, Ф. Аляхновіча і мн. інш.), новы Збор твораў М. Гарэцкага, Збор твораў М. Зарэцкага, а таксама новыя Зборы твораў Я. Купалы (у 9-ці тамах) і М. Танка (у 12-ці тамах). Вядзецца праца па падрыхтоўцы да выдання іншых аўтараў (І. Шамякіна, І. Навуменкі і інш.). Усяго тэкстолагамі з Акадэміі навук падрыхтавана да выдання каля 150 тамоў кніг беларускай літаратурнай класікі.

Па-за межамі Акадэміі навук таксама вядзецца тэксталагічная праца, найперш у выдавецтве “Мастацкая літаратура” (асобныя выданні, серыі тыпу “Скарбы сусветнай літаратуры” і інш.). Шмат цікавых кніг падрыхтавана да друку і выдадзена пад эгідай “Беларускага кнігазбору”.

7. Пісьменніцкая крытыка ў літаратурным працэсе на Беларусі ў другой палове ХХ ст.

Сярод прадстаўнікоў пісьменніцкай крытыкі неабходна найперш назваць наступных аўтараў (з іх найбольш цікавымі кнігамі):

- Адамовіч А. Здалёк і зблізку: Зб. літ.-крытыч. арт. — Мн., 1976.

- Адамовіч А. Літаратура, мы і час: Арт. і выступленні. — Мн., 1979.

- Барадулін Р. Парастак радка, галінка верша: Арт., эсэ. — Мн., 1987.

- Брыль Я. Роздум і слова”. Мн., 1963.

- Быкаў В. Праўдай адзінай: Літ. крытыка, публіцыстыка, інтэрв’ю. — Мн., 1984.

- Гілевіч Н. Удзячнасць і абавязак: Літ.-крытыч. арт. і нататкі. — Мн., 1982.

- Мележ І. Жыццёвыя клопаты. Мн., 1972.

- Лужанін М. Вачыма часу. М., 1964.

- Cачанка Б. Жывое жыццё: Арт., эсэ, успаміны, нататкі. — Мн., 1985.

- Cачанка Б. Сняцца сны аб Беларусі: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1990.

- Стральцоў М. Пячатка майстра: Літ.-крытыч. арт., эсэ. — Мн., 1986.

- Стральцоў М. У полі зроку: Літ.-крытыч. арт. і эсэ. — Мн., 1976.

- Чыгрынаў І. Новае ў жыцці, новае ў літаратуры: крытыка, публіцыстыка. — Мн., 1983.

- Шамякін І. Размова з чытачом. — Мн., 1972.

- Шамякін І. Карэнні і галіны. — Мн., 1986.

Акрамя названых пісьменнікаў актыўны ўдзел у крытычным жыцці Беларусі прыймалі таксама І. Навуменка, А. Куляшоў, П. Броўка, М. Танк і цэлы шэраг іншых аўтараў.

8. Перыядычныя выданні Беларусі другой паловы ХХ ст. (газеты, часопісы, альманахі і інш.) з літаратурна-крытычным і ўласна літаратуразнаўчым складнікам.

Найперш неабходна назваць штотыднёвік газетнага фармату “Літаратура і мастацтва” (ЛіМ), які выходзіць з сяр. 1930-х гг. і па сённяшні час.

Затым ідуць часопісы:

- “Полымя” (вых. з сяр. 1920-х гг.).

- “Маладосць” (вых. з сяр. 1920-х гг.).

- “Нёман” (на рускай мове) (пасляваенны).

- “Arche” (“элітны”, вых. з канца 1990-х гг.).

- “Роднае слова” (вых. з сяр. 1990-х гг.).

- “Тэатральная Беларусь” (вых. на мяжы 1990-х – 2000-х гг.).

- “Дзеяслоў” (вых. з пач. 2000-х гг.).

- “Беларускае мастацтва” (пасляваенны).

Альманахі, зборнікі і інш. найперш прадстаўлены:

- “Далягляды” (1980-1990-я гг.)

- “Вобраз” (Вобраз–86, Вобраз–88, Вобраз–90 і інш.).

9. Вывучэнне гісторыі развіцця беларускай крытыкі і літаратурнай навукі. Дзейнасць М.І. Мушынскага як буйнейшага даследчыка гісторыі беларускага літаратуразнаўства і крытыкі.

З даследчыкаў гісторыі развіцця беларускай крытыкі і літаратурнай навукі неабходна найперш за ўсё назваць наступных:

- Рагойша В.П. – артыкулы аб літаратуразнаўцах з БДУ, працы Я.Купалы над літаратуразнаўчым слоўнікам.

- Кісялёў Г.В. Літаратуразнаўства і літаратурная крытыка Беларусі: ад вытокаў да пачатку ХХ ст. // Гісторыя беларускай літаратуры ХІ—ХІХ стагоддзяў. У 2 т. Т. 2. Новая літаратура: другая палова ХVІІІ-ХІХ стагоддзе. Мн., 2007.

- Гніламёдаў У. Ці ёсць будучыня ў літаратуразнаўства? // Полымя.— 1997.— №1.

- Запрудскі І. Ля вытокаў беларускага літаратуразнаўства: Адам Кіркор як гісторык беларускай літаратуры // Роднае слова.— 2000.— №4.

Самым буйным даследчыкам гісторыі развіцця беларускай крытыкі і літаратуразнаўства з’яўляецца доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР Міхась Іосіфавіч Мушынскі (нар. 24.01.1931 г. на Быхаўшчыне). Вось пералік яго асноўных навуковых прац:

- Ад задумы да здзяйснення: Творчая гісторыя “Новай зямлі” і “Сымона-музыкі”. — Мн., 1965.

- Якуб Колас: Летапіс жыцця і творчасці. — Мн., 1982.

- Каардынаты пошуку: Бел. крытыка: набыткі перспектывы. — Мн., 1988.

- Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 20—30-я гады. Мн., 1975.

- Беларуская крытыка і літаратуразнаўства: 40-я — першая палова 60-х гадоў. Мн., 1985.

- І нічога апроч праўды: Якой быць "Гісторыі беларускай літаратуры". Мн., 1990.

- Нескароны талент: Праўдзівая гісторыя жыцця і творчасці Міхася Зарэцкага. Мн., 1991.

М.І. Мушынскі з’яўляецца аўтарам усіх артыкулаў аб развіцці крытыкі і літаратуразнаўства, змешчаных у “Гісторыі беларускай літаратуры ХХ стагоддзя”.

10. Працы выкладчыкаў ГДУ імя Ф. Скарыны ў актыве беларускай крытыкі і літаратуразнаўства другой паловы ХХ – пачатку ХХІ стст.

Выкладчыкі ГДУ імя Ф. Скарыны таксама ўнеслі свой адметны і даволі значны ўклад у беларускую крытыку і літаратурную навуку другой паловы ХХ – пачатку ХХІ стст. Сярод іх (прытрымліваемся алфавітнага прынцыпу):

- Аммон М.У. (артыкулы ў перыёдыцы па праблемах літаратурнай футуралогіі, фантастыкі).

- Афанасьеў І.М. (кнігі “Кто восходит на Голгофу?: Антивоенная идея в творчестве В. Быкова. — Мн., 1993”, “І. Будзем садзіць сад...: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 1991”, “Чарнобыльскае светаадчуванне ў сучаснай беларускай літаратуры. — Мн., 2001”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Брадзіхіна А.В. (кнігі “Зместава-фармальныя пошукі сучаснай беларускай лірыкі. Гомель, 2006”, 90 – 60 – 90” (сучасны літаратурны працэс: на шляху да ідэалу). – Гомель, 2014”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Грынчык М.М. (кнігі “Аркадзь Куляшоў: Крытыч.-біягр. нарыс. —Мн., 1964”, “Фальклорныя традыцыі ў беларускай дакастрычніцкай паэзіі. — Мн., 1969”, “Максім Багдановіч і народная паэзія. — Мн., 1963”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Каваленка У.П. (артыкулы ў перыёдыцы па праблемах канфлікту ў творах беларускай прозы)

- Капшай Н.П. (артыкулы ў перыёдыцы, удзел у напісанні падручнікаў па рускай літаратуры для сярэдняй школы).

- Мамачкін Дз.Л. (артыкулы ў перыёдыцы па праблемах развіцця беларускай драматургіі).

- Мельнікава А.М. (кніга “Паэтыка твораў Кузьмы Чорнага. - Гомель, 2008”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Новак В.С. (кнігі па фалькларыстыцы, артыкулы ў перыёдыцы па пытаннях фалькларыстыкі).

- Смыкоўская В.І. (кніга “Творчая канцэпцыя пісьменніка. - Мінск, 1976”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Сабаленка У.М. (кніга “Жанр романа-эпопеи. - Москва, 1982”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Суслава Н.У., Усольцава Т.М. (кніга “Новейший литературоведческий словарь-справочник. - Мозырь, 2001”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Фіцнер Т.А. (кніга “Гендэрны аспект у беларускай літаратуры ХХ стагоддзя.- Гомель, 2005”, артыкулы ў перыёдыцы).

- Ханеня С.І. (кніга “Амплітуда мастацкасці: Умоўнасць у беларускай прозе канца ХХ стагоддзя.- Гомель, 2001”, артыкулы ў перыёдыцы).

Штэйнер І. Ф. (кнігі “Deja vu, або Успамін пра будучыню: Літ.-крытыч. арт. — Мн., 2003”, “Балада: генезіс, эвалюцыя, перспектывы жанру. — Мн., 2003”, “Беларуская балада: Вытокі жанру і паэтычная структура. - Мн., 1989”, “Варожасць балады вякоў: Беларуская балада і славянскія традыцыі. - Мн., 1993”, “Шматмоўная літаратура Беларусі ХІХ стагоддзя. - Мн., 2001” і інш., шматлікія артыкулы ў перыёдыцы).

- Шынкарэнка В. К. (кнігі “Нястомных пошукаў дарога: Праблемы паэтыкі сучас. бел. гістарычнай прозы. — Мн., 2002”, “Пад ветразем дабра і прыгажосці: Жанрава-стылявыя асаблівасці прозы У. Караткевіча. — Мн., 1995”, “З верай у чалавечнасць: Адметнасці вобразна-паэтычнай сістэмы сучаснай беларускай літаратуры. - Гомель, 2001” і інш., шматлікія артыкулы ў перыёдыцы).

- Ярац В.У. (шматлікія артыкулы ў рэспубліканскай перыёдыцы аб сучаснай паэзіі).

- Яцухна В.І. (кнігі “Тэорыя літаратуры. - Гомель, 2004”, “Малая драматычная форма ў беларускай літаратуры ХVІ – першай паловы ХХ стст. - Гомель, 2006”, артыкулы ў перыёдыцы па пытаннях развіцця беларускай драматургіі, тэорыі літаратуры, літаратурнай крытыкі).

Тэма № 5

(для студэнтаў спецыялізацыі “Мовазнаўства)